XÒE THÁI - GHI CHÉP ĐIỀN DÃ Ở

CHÂU XI SHUANg BAN NA, TỈNH VÂN NAM, TRUNG QUỐC

GS.TS. Bùi Quang Thanh^*

^{Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam}

Tóm tắt: Cho đến nay, giới nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn của Việt Nam cũng như Trung Quốc về cơ bản đã thống nhất rằng: Tổ tiên của người Thái đã khai phá và định cư ở khu vực thượng nguồn sông Mêkông và sông Hồng, thuộc phía tây nam tỉnh Vân Nam, Trung Quốc; và một bộ phận đã di cư xuống phía nam, đến các nước Việt Nam, Lào và Thái Lan từ sau thế kỷ XI. Kết quả nghiên cứu khoa học đó cũng trùng khớp với những ghi chép trong các bản cổ sử của người Thái và những điều được lưu truyền trong truyền thuyết dân gian qua nhiều thế hệ. Lan tỏa theo những dòng di cư hùng hậu đó, nghệ thuật xòe Thái như một hạt nhân văn hóa mang đậm dấu ấn tộc người cũng theo bước chân khai phá, lập nghiệp của người Thái để bám rễ và nở rộ trong đời sống sinh hoạt của cộng đồng sở tại, hòa nhập với văn hóa bản địa để tồn tại một cách bền vững. Cũng cho đến nay, hàng chục công trình, luận văn, luận án và các tiểu luận khoa học ở Việt Nam đã và đang quan tâm khảo sát, nghiên cứu nghệ thuật xòe Thái như một di sản văn hóa tộc người độc đáo, mang bản sắc giá trị đa dạng của cộng đồng người Thái ở khu vực Tây Bắc cũng như ở nhiều tỉnh thành khác trên phạm vi cả nước. Trong khi đó, còn quá thiếu những công trình khoa học khảo sát, nghiên cứu, giới thiệu cội nguồn của loại hình văn hóa nghệ thuật này từ vùng đất khởi nguồn của người Thái, khả dĩ tiếp cận được tiến trình lịch sử hình thành và phát triển của di sản văn hóa độc đáo này. Để bổ khuyết cho những khoảng trống còn thiếu hụt đó, bài viết này những muốn bước đầu cung cấp nguồn tư liệu mới qua quá trình khảo sát sinh hoạt xòe Thái tại 5 bản làng người Thái, thuộc khu vực phía thượng nguồn sông Mêkông và sông Hồng (phía nam tỉnh Vân Nam, Trung Quốc) tháng 12 năm 2018, làm cơ sở thực tiễn cho cái nhìn đối sánh về sự vận động và phát triển sáng tạo của xòe Thái qua những không gian văn hóa khác nhau; từ đó nhận diện được xu hướng tiếp biến văn hóa của loại hình nghệ thuật đặc biệt này cũng như quá trình bản địa hóa mang lại sự đa dạng và phong phú về sinh hoạt văn hóa cũng như giá trị văn hóa bản địa của xòe Thái ở Việt Nam.

Từ khóa: Xòe/múa, Dân tộc Thái, Vân Nam, Mê Kông, Hồng Hà, Thượng nguồn.

Nguồn: Tạp chí Văn hóa học số 6 (46) - 2019