TỔNG THUẬT HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
“PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA TRÊN QUÊ HƯƠNG NHÀ VĂN NAM CAO GẮN VỚI PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG”
Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Phát huy giá trị di sản văn hóa trên quê hương nhà văn Nam Cao gắn với phát triển du lịch bền vững” được tổ chức vào ngày 20 tháng 6 năm 2025 tại Hà Nam, trong bối cảnh cả nước đang đẩy mạnh phát triển du lịch văn hóa gắn với bảo tồn di sản văn hóa dân tộc đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Hội thảo cũng nằm trong khuôn khổ các hoạt động của Tuần Văn hóa, Du lịch Hà Nam năm 2025, hướng tới kỷ niệm 110 năm ngày sinh nhà văn - liệt sĩ Nam Cao (29/10/1915 - 29/10/2025). Hội thảo do Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Nam (Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Nam) đồng tổ chức. Sự kiện thu hút sự quan tâm đặc biệt từ các nhà nghiên cứu văn hóa, văn học, du lịch học, di sản, quản lý nhà nước, doanh nghiệp lữ hành và giảng viên các trường đại học.
Hội thảo đã nhận được hơn 50 tham luận cùng với sự tham dự của gần 80 đại biểu là các nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý, nhà giáo, nhà văn, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, du lịch trên cả nước và các em học sinh trên quê hương nhà văn Nam Cao. Hội thảo khoa học được tổ chức với mục tiêu trọng tâm là đánh giá một cách toàn diện tiềm năng và giá trị của di sản văn học của Nam Cao, di sản văn hóa của quê hương ông- làng Đại Hoàng (nay là xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam), từ đó đặt ra yêu cầu chuyển hóa các giá trị di sản gắn với tên tuổi Nam Cao này thành động lực phát triển văn hóa - du lịch địa phương theo hướng bền vững, hiệu quả và có chiều sâu.
Nội dung hội thảo tập trung vào ba nhóm vấn đề lớn:
Phần 1: Giá trị văn học - di sản tinh thần của nhà văn Nam Cao
Văn học Nam Cao được đánh giá là một trong những di sản tinh thần có sức ảnh hưởng mạnh mẽ nhất trong nền văn học hiện đại Việt Nam. Hội thảo đã dành thời lượng đáng kể để các nhà nghiên cứu, giảng viên đại học phân tích giá trị nội dung, nghệ thuật và tư tưởng trong các tác phẩm của Nam Cao, đồng thời khẳng định vai trò lan tỏa của văn chương như một loại hình di sản phi vật thể mang tính giáo dục, văn hóa và nhân văn sâu sắc.
Nhiều tham luận, tiêu biểu như của PGS.TS. Lê Hải Anh, PGS.TS. Phạm Lan Oanh, GS.TS. Trần Đăng Suyền, PGS.TS. Nguyễn Hữu Sơn, TS. Đỗ Anh Vũ,… đã chỉ rõ rằng, trong thế giới nhân vật của Nam Cao, con người hiện lên trong nỗi đau, sự giằng xé, nhưng cũng đầy bản lĩnh và khát vọng sống đúng với bản chất con người. Nam Cao không tô hồng hiện thực, mà để hiện thực phơi bày với tất cả sự lạnh lùng, gai góc. Tuy nhiên, đằng sau bức tranh u ám ấy là tình yêu thương tha thiết với con người, là một tấm lòng nhân đạo sâu sắc, một tinh thần nhân văn vượt thời đại. "Những hình tượng, như: Chí Phèo, Thị Nở, Lão Hạc... trong các tác phẩm của nhà văn Nam Cao không chỉ tồn tại trong trang sách mà đã hóa thân thành bản sắc, thành tâm thức của cả một vùng quê, góp phần khắc họa chiều sâu nhân bản của người Việt…", PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương nhấn mạnh.
Kể từ khi những tác phẩm của nhà văn Nam Cao được xuất bản, giới thiệu đến công chúng từ nửa đầu thế kỷ XX đến nay, quê hương ông đã được nhiều bạn đọc và du khách biết đến và mong muốn tìm hiểu. Từ góc độ văn hóa - giáo dục, các nhà nghiên cứu kiến nghị đưa văn học Nam Cao trở thành trụ cột trong chương trình giáo dục phổ thông và giáo dục địa phương. Đặc biệt, cần khuyến khích phương pháp dạy học tích hợp văn học - lịch sử - địa lý - kỹ năng sống, qua các hoạt động thực hành như: trải nghiệm không gian văn học tại Hòa Hậu, đóng kịch, kể chuyện sáng tạo, làm phim ngắn về nhân vật văn học… nhằm tạo động lực tiếp nhận văn học theo hướng sống động, gắn với thực tiễn.
Phần 2: Không gian văn hóa làng Đại Hoàng (xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam) - di sản sống gắn với du lịch
Làng Đại Hoàng (nay là xã Hòa Hậu) không chỉ là nơi chôn nhau cắt rốn của Nam Cao, mà còn là không gian hiện thực sinh động của nhiều truyện ngắn nổi tiếng của ông. Làng Vũ Đại trong truyện Nam Cao chính là hình ảnh phản chiếu của Đại Hoàng - một vùng quê nghèo với những kiếp người lầm than, những bi kịch nhân sinh sâu sắc với các nhân vật nổi tiếng như Chí Phèo, Thị Nở, Lão Hạc.... Đồng thời, đây cũng là nơi gìn giữ những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, phong tục tập quán dân gian, kiến trúc làng cổ, cùng nhiều yếu tố cảnh quan đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ. Nhiều tham luận của các tác giả như GS.TS. Từ Thị Loan, PGS.TS. Phạm Trung Lương, ThS. Nguyễn Thị Thúy Hằng, TS. Nguyễn Minh San, PGS.TS. Phạm Hồng Long, TS. Bùi Nhật Quỳnh,… đã khẳng định các công trình vật thể và phi vật thể tại Hòa Hậu vẫn còn tồn tại như: Nhà lưu niệm Nam Cao, khu mộ Nam Cao, hệ thống nhà cổ, đình làng, nghề truyền thống kho cá, phong tục cưới hỏi, tín ngưỡng dân gian… được xem là tài nguyên quý báu, cần được bảo tồn và khai thác bền vững. Sự kết hợp hài hòa giữa những di sản vật thể và phi vật thể này tạo nên bức tranh du lịch đa sắc, là cơ hội để xây dựng những sản phẩm du lịch đặc thù hứa hẹn mang đến cho du khách những trải nghiệm chân thực, sâu sắc về văn hóa, lịch sử và đời sống con người vùng đất chiêm trũng. Đây chính là biểu trưng sống động, phản ánh bản sắc văn hóa đặc trưng của cộng đồng người Việt tại vùng châu thổ Bắc Bộ, cũng như những người dân trên địa bàn Lý Nhân, Hà Nam. Đồng thời cũng là chất liệu để nhiều tham luận tập trung thảo luận và đề xuất việc quy hoạch, bảo tồn cảnh quan làng cổ, hạn chế bê tông hóa, kiến trúc, lối sống và tổ chức lại đời sống cộng đồng có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong việc bảo vệ tính nguyên bản và bền vững của di sản. Tham luận của TS.KTS. Nguyễn Thu Hạnh và nhiều học giả khác đã đưa ra ý tưởng xây dựng Hòa Hậu thành “bảo tàng văn học sống”, trong đó kết nối các yếu tố: văn học - không gian - con người - sinh hoạt truyền thống. ThS. Trần Văn Hiếu đề xuất các tuyến du lịch trải nghiệm như: “Theo dấu chân Chí Phèo”, “Một ngày làm dân làng Vũ Đại”, hay chương trình học tập ngoại khóa dành cho học sinh, sinh viên chuyên ngành văn học, du lịch, văn hóa.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến tham luận cũng đề cập đến nghề kho cá truyền thống của Đại Hoàng được xem là một di sản sống đặc sắc, kết tinh văn hóa ẩm thực, tri thức dân gian, ký ức cộng đồng và bản sắc vùng miền. TS Nguyễn Thị Bảy gọi nghề kho cá là “một hệ sinh thái di sản”, trong đó có cả yếu tố vật chất (niêu đất, cá trắm, nước mắm, riềng, củi nhãn…), yếu tố kỹ thuật (kho suốt 12 giờ, lửa than nhỏ đều), yếu tố tinh thần (tính cẩn trọng, chăm chút), và yếu tố văn hóa (truyền thống làng nghề, lễ tết, quà biếu…), đã thành công trong việc thương mại hóa sản phẩm nhưng vẫn giữ được hồn cốt truyền thống. Việc gắn kết làng nghề với du lịch đã được hiện thực hóa qua mô hình “tour” trải nghiệm: khách du lịch đến xem kho cá, tham gia các công đoạn, nghe kể chuyện về nhà văn Nam Cao, mua sắm sản phẩm OCOP, chụp ảnh check-in, thưởng thức ẩm thực địa phương. Đây là mô hình đặc biệt hiệu quả khi kết hợp giá trị di sản văn học - nghề truyền thống - bản sắc địa phương trong một sản phẩm du lịch trọn vẹn.
Phần 3: Phát triển du lịch bền vững gắn với di sản văn hóa trên quê hương Nam Cao: Giải pháp, kiến nghị và đề xuất chính sách
Hội thảo đã đề xuất nhiều giải pháp chiến lược để phát triển du lịch văn hóa tại Hòa Hậu theo hướng bền vững, dựa trên 4 trụ cột: 1) Phát triển sản phẩm du lịch đặc thù: Tập trung vào sản phẩm du lịch văn học (tour theo truyện Chí Phèo), du lịch làng nghề (trải nghiệm kho cá), du lịch nông thôn (thăm vườn chuối, bến sông, chợ quê), du lịch tâm linh (thăm đình, chùa)…; 2) Chuyển đổi số và truyền thông số: Ứng dụng công nghệ để số hóa di sản, làm bảo tàng ảo Nam Cao, thiết kế ứng dụng dẫn tour thông minh, phát triển kênh TikTok du lịch văn hóa địa phương; 3) Đào tạo và nâng cao năng lực cộng đồng: Hướng dẫn người dân làm du lịch cộng đồng, kỹ năng kể chuyện, bán hàng, tiếp khách, bảo vệ môi trường du lịch; 4) Liên kết vùng và liên ngành: Kết nối với các điểm du lịch khác trong tỉnh như Chùa Bà Đanh, Tam Chúc, Lý Nhân, Phủ Lý để tạo chuỗi sản phẩm du lịch đa dạng.
Mô hình “tam giác phát triển”: Văn học - Làng nghề - Cộng đồng được nhiều đại biểu đề xuất như một định hướng đặc biệt phù hợp với địa phương có bề dày văn hóa - nhưng còn hạn chế về hạ tầng như Hòa Hậu.
Để hiện thực hóa các mục tiêu nêu trên, hội thảo đề xuất một số chính sách trọng tâm như sau:
- Bảo tồn nguyên trạng các giá trị văn hóa gắn với Nam Cao: quy hoạch vùng di sản, cấp kinh phí tu bổ di tích, bảo vệ nghề kho cá, hỗ trợ nghệ nhân truyền nghề.
- Xây dựng hồ sơ đề nghị công nhận nghề kho cá Đại Hoàng là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tiến tới bảo hộ chỉ dẫn địa lý, thương hiệu quốc gia.
- Thành lập Bảo tàng Văn học Nam Cao tại Hà Nam, kết hợp các hình thức truyền thống và số hóa để phục vụ khách tham quan, học sinh, nghiên cứu sinh.
- Đưa nội dung về Nam Cao vào chương trình giáo dục phổ thông tại địa phương, tổ chức cuộc thi tìm hiểu di sản, sân khấu hóa văn học, tọa đàm tại trường học.
- Liên kết chính quyền - nhà khoa học - doanh nghiệp - cộng đồng trong triển khai chiến lược phát triển du lịch bền vững trên nền tảng di sản;khuyến khích doanh nghiệp đầu tư du lịch sáng tạo, tour trải nghiệm, homestay, quà lưu niệm văn học, phim ngắn, sân khấu hóa…
Hội thảo khoa học quốc gia “Phát huy giá trị di sản văn hóa trên quê hương nhà văn Nam Cao gắn với phát triển du lịch bền vững” là một diễn đàn học thuật - thực tiễn quan trọng, nơi quy tụ trí tuệ, tâm huyết và sáng kiến của nhiều nhà khoa học, chuyên gia, nhà quản lý, nhà văn, doanh nhân và cán bộ địa phương. Trên tinh thần nhìn thẳng vào thực trạng, tôn vinh giá trị bản địa và hướng tới mô hình phát triển bền vững, hội thảo đã góp phần đưa ra các luận cứ khoa học và định hướng cụ thể cho công cuộc bảo tồn và khai thác di sản tại quê hương Nam Cao. Quê hương Nam Cao - xã Hòa Hậu hôm nay đang đứng trước cơ hội lớn để trở thành một “điểm đến văn hóa học đường”, một “làng văn học sống”, một “trung tâm du lịch văn hóa nông thôn tiêu biểu” nếu biết kế thừa đúng tầm và đầu tư đúng hướng.
Nội dung các tham luận không chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu văn học, mà còn mở rộng sang các lĩnh vực quy hoạch không gian, phát triển làng nghề, ứng dụng công nghệ, giáo dục di sản, quản lý du lịch, đổi mới truyền thông... Tất cả tạo thành một bức tranh tổng thể về cách tiếp cận liên ngành, lấy di sản làm trung tâm - con người làm chủ thể - văn hóa làm động lực phát triển. PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam khẳng định: "Nơi đây sẽ không chỉ trở thành một điểm đến hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế mà còn từng bước hiện thực hóa tầm nhìn trở thành “điểm đến văn hóa địa phương hàng đầu thế giới” như một số nhà nghiên cứu và báo chí đã kỳ vọng”.
Hội thảo khép lại nhưng những giá trị và hành động sẽ còn mở rộng trong tương lai. Đó là con đường khơi nguồn từ di sản, chảy qua sáng tạo, đến với đời sống hiện đại - nơi di sản không chỉ được lưu giữ, mà còn sống động, sinh sôi, lan tỏa và góp phần làm nên bản sắc Việt Nam trong thời kỳ phát triển mới.Kết luận hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam khẳng định: Tỉnh Hà Nam nói chung và huyện Lý Nhân nói riêng là vùng đất giàu truyền thống, được các thế hệ cha ông để lại một kho tàng di sản văn hóa vô cùng quý báu và phong phú. Trong đó, sự nghiệp của Nam Cao nổi bật lên như một di sản văn hóa đặc biệt, ngày càng lan tỏa và được đông đảo người dân cả nước, cùng bạn bè quốc tế biết đến./.
V.A.T (tổng thuật)
Ảnh: Nguyễn Anh Tuấn
Nhà lưu niệm nhà văn Nam Cao.
Ảnh: V.A.T
Các đại biểu thắp hương tại mộ nhà văn Nam Cao.
Ảnh: V.A.T
Bình luận
Bài viết cùng chuyên mục
