XÒE VÀ ÂM NHẠC XÒE THÁI

Đặng Hoành Loan

Tóm tắt: Muốn tìm hiểu âm nhạc Xòe Thái, trước hết phải tìm hiểu không gian trình diễn Xòe Thái. Xòe Thái có ba không gian trình diễn chính với ba quy mô nghệ thuật và nội dung nghệ thuật khác nhau. Trong đó, không gian trình diễn ra đời sớm nhất, có quy mô nghệ thuật chuyên nghiệp nhất, là không gian diễn xướng Then.

Để thuyết phục được cộng đồng, lôi kéo cộng đồng nghe theo tín ngưỡng của mình, giới các ông bà Then đã có một quá trình hoàn chỉnh nghệ thuật, hoàn chỉnh tổ chức đỉnh cao nghệ thuật dân gian từ rất sớm. Trong đó người nghệ sĩ chính là các ông bà Then, các nghệ sĩ hỗ trợ là nhóm các nghệ sĩ múa và đệm nhạc cho múa.

Nhạc đệm cho múa là do các nghệ sỹ chơi Tính Tảu, gọi là các Báo khá đảm nhận. Họ luôn là những nghệ sĩ gắn bó với thầy Then, họ đàn giỏi, thuộc rất nhiều bản nhạc múa trong Then, họ biết ngọn ngành từng điệu múa. Họ hòa đàn cùng thày Then, họ là linh hồn của múa Then.

Tính hấp dẫn của nghệ thuật Xòe và nhạc tính Tảu trong Then, dần dà được cộng đồng “nhấc” nó khỏi không gian thiêng, cắm nó vào các cuộc vui trong sinh hoạt cộng đồng. Đấy là không gian trình diễn Xòe thứ hai, có cội nguồn từ Then.

Khi xã hội Thái hình thành tầng lớp quý tộc giàu có, các quan tri châu, tri phủ đã tận dụng nghệ thuật Xòe trong Then, tổ chức thành các đội Xòe chuyên nghiệp, có những nguyên tắc múa đã được quy chuẩn, các nghệ sĩ múa được tuyển chọn và đào tạo rất bài bản. Những đội Xòe quý tộc này được trình diễn trong một không gian riêng, môi trường riêng, sống đời sống riêng. Đấy là không gian thứ ba của Xòe Thái.

Cả ba không gian trình diễn của Xòe Thái, đều có chung cội nguồn âm nhạc đó là các bản nhạc Khắp Then. Tuy nhiên, tùy theo từng điệu múa mà các điệu khắp được sáng tạo thành các dị bản.

Từ khóa: Xòe Thái, diễn xướng Then, Khắp Then, Tính Tảu.

Nguồn: Tạp chí Văn hóa học số 6 (46) - 2019